Η Ζάκυνθος, όπως και τα άλλα Επτάνησα, δεν γνώρισε βέβαια την τουρκική κατοχή, αλλά για αιώνες ήταν κάτω από την εξουσία των Ενετών, όπως και των Γάλλων, των Αγγλων και για ένα μικρό διάστημα των Ρώσων.   Το γεγονός αυτό της έδωσε τη δυνατότητα να έρθει σε άμεση επαφή με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και ιδιαίτερα τον ιταλικό και να αναπτύξει μια εντελώς ξεχωριστή, πρωτοποριακή και σημαντική πνευματική δραστηριότητα, που εκδηλώθηκε τόσο στη ζωγραφική και τη μουσική, όσο και τη λογοτεχνία και το θέατρο. Η λογοτεχνική παραγωγή, μάλιστα, των Επτανήσων στη διάρκεια του 19ου αι. είναι γνωστή στην Ιστορία της λογοτεχνίας με το όνομα Επτανησιακή Σχολή.  Ηδη στη διάρκεια του 17ου αι. μπορεί να βρει κανείς τα πρώτα δείγματα ζακυνθινών θεατρικών έργων, τις "Ομιλίες", είδος λαϊκού θεάτρου, ενώ η "Κωμωδία των ψευτογιατρών", στις αρχές του 18ου αι., του Σαβόγια Ρούσμελη είναι το παλαιότερο έργο της νεοελληνικής δραματουργίας. Το θέατρο στη Ζάκυνθο αυτή την περίοδο πήρε θέματα πιο οικεία, οι ήρωες του είναι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι της αστικής κοινωνίας, την οποία και θέλει να εκφράσει. Στα 1830 ο Α. Μάτεσης γράφει τον "Βασιλικό", που αποτελεί το πρώτο θεατρικό έργο της σύγχρονης Ελλάδας με κοινωνικό περιεχόμενο (θέμα του οι κοινωνικές αντιθέσεις στις αρχές του 18ου αι. στα Επτάνησα). Κορύφωση της μακράς αυτής θεατρικής παράδοσης αποτελεί ο πολυγραφότατος Γ. Ξενόπουλος, στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Τόσο το πεζογραφικό του έργο, όσο και το θεατρικό μεταβαίνει από τα πλαίσια του ηθογραφικού διηγήματος στην πολυπρόσωπη περιγραφή της αστικής κοινωνίας είτε στην πρωτεύουσα είτε στην επαρχία. "θέατρο κοσμικό και μοντέρνο, αστικό σε αξιοπρεπή στάθμη, χωρίς ακρότητες". (Από τα καλύτερά του έργα: "Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας", "Ο κόκκινος βράχος", "Πλούσιοι και φτωχοί", κτλ.)   Είναι, βέβαια, γεγονός πως όποιος αναφέρεται στην πνευματική φυσιογνωμία του νησιού, εννοεί τις επιβλητικές προσωπικότητες, ακόμη και στο παγκόσμιο ποιητικό στερέωμα, του Σολωμού και του Κάλβου. Ο Δ. Σολωμός αποτελεί τη βάση και την ανώτερη έκφραση όχι μόνο της Επανησιακής Σχολής, αλλά και συνολικά της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1798 μέσα στη σύντομη περίοδο των Γάλλων δημοκρατικών. Ο πατέρας του ήταν πλούσιος άρχοντας, ενώ η μητέρα του γυναίκα του λαού. Μεγάλωσε και σπούδασε στην Ιταλία. Επέστρεψε στη Ζάκυνθο το 1818 και αμέσως άρχισε τις πρώτες ποιητικές απόπειρες. Το Μάιο του 1823, συγκλονισμένος από την έκρηξη της Επανάστασης, γράφει τον "Ύμνο στην Ελευθερία" που αποτελεί και τον Εθνικό Ύμνο της χώρας, μελοποιημένος από τον επίσης Επτανήσιο Ν. Μάντζαρο. Ο Ύμνος είχε μεγάλη απήχηση, μεταφράστηκε σχεδόν αμέσως στις περισσότερες ξένες γλώσσες και η λυρική του φωνή ενίσχυσε το κίνημα του φιλελληνισμού. Οι σπουδαίες ποιητικές συνθέσεις τις ωριμότητάς του, όλες αποσπασματικές, είναι "Ο Κρητικός", "Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι", "Ο Πορφύρας".Ολες τον τοποθετούν στην ίδια γραμμή με τους ευρωπαίους συγχρόνους του λυρικούς ποιητές. Ο Σολωμός πέθανε στην Κέρκυρα το 1857. Τα οστά του μεταφέρθηκαν στη Ζάκυνθο όπου από τότε αναπαύεται εδώ μαζί με τον άλλο μεγάλο ομότεχνό του, Ανδρέα Κάλβο στο "Μαυσωλείο Σολωμού και Κάλβου".   Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1792, από μητέρα αριστοκρατικής καταγωγής και πατέρα λαϊκής. Καθοριστική για την πνευματική του συγκρότηση στάθηκε η γνωριμία του με τον μεγάλο Ιταλό ποιητή Ugo Foscolo. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του το πέρασε στο Λονδίνο ασκώντας το επάγγελμα του δασκάλου, ενώ για ένα μικρό διάστημα δίδαξε φιλοσοφία στην Ιόνιο Ακαδημία στην Κέρκυρα. Η ποιητική του παραγωγή είναι μόλις 20 ωδές εμπνευσμένες στο μεγαλύτερο μέρος τους από τον αγώνα για την ανεξαρτησία. Κατασκευάζει περίπου μια δική του γλώσσα, στην οποία πίσω από ένα εξωτερικό σώμα κλασικισμού κινείται η ανήσυχη ψυχή ενός γνήσιου ρομαντικού. Ο Ανδρέας Κάλβος πέθανε το 1869 στην Αγγλία απ' όπου μεταφέρθηκαν το 1960 τα οστά του με τιμές στην Ζάκυνθο.   Κοντά σ' αυτούς τους δύο μεγάλους ποιητές, που ποικιλότροπα τιμούν σήμερα τη σύγχρονη Ζάκυνθο, υπάρχουν ένα πλήθος άλλοι, που με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία θωπεύουν την ποίηση και όλοι τους κληροδοτούν μια πολύτιμη κληρονομιά στους μεταγενέστερους. Αλλωστε ακόμη και σήμερα είναι διάχυτη η ενασχόληση με τα γράμματα και τις τέχνες.